រូបថតអ្នកបាត់ខ្លួននៅដើមឆ្នាំ១៩៧៩នៅខេត្តពោធិសាត់

Mr. Tech Lak , Mr. Tech Chhit , Mr.  Tech Poch, Mr. Tech Kao , and Mr. Tech Teou , are the sons of Mr. Mov Tech and Mrs. Seav Cheung, but during they were studying , their surname  is LAM. Those men disappeared in Pursat province during 1979. Their family was so happy when they heard that Vietnamese army came to fight against the Pol Pot regime, but it was so late to rescue their lives. After the Vietnamese army’s victory in Phnom Penh in January 7, 1979, it took a few months to get control Pursat province. Therefore, during that time, Khmer rouge army killed more and more people as much as they could, especially the men. The men who disappeared were required by Khmer rouge army to leave from their family to live in the new place, but after that they never came back.  Before the Khmer rouge regime, they used to live in Svay Antor Village, Prey Veng province. Nowadays, we do not know whether they are dead or alive. Mr. Lim Tech Lak’s wife is living in Svay Antor with her daughter and three grandchildren. It was not acceptable for my grandmother to lose five sons and a husband during 1979. Losing five sons and a husband hurt a woman and the whole family.  These are their photos taking during 1960s when they were students.

លោក តិច ឡាក់, តិច ឈិត, តិច ប៉ូច, តិច កៅ, និង តិច តឿ(ប៉ុន្តែនៅពេលដែលពួកគាត់កំពុង សិក្សា) ពួកគាត់បានប្រើប្រាស់ត្រកូលឡាំ ជំនួសឲ្យត្រកូលតិច) ដែលជាកូនរបស់លោកតា ម៉ូវ តិច និង លោក យាយ សៀវ ជឹង បានបាត់ខ្លួននៅខេត្តពោធិសាត់នៅកំឡុងឆ្នាំ១៩៧៩ ។ មុន សម័យខ្មែរក្រហមពួកគាត់ បានរស់នៅភូមិស្វាយអន្ទរ ខេត្តព្រែវែង។ បច្ចុប្បន្ន ពួកគាត់មិនដឹងថា ស្លាប់ឬរស់នៅឡើយទេ។ ចំពោះ លោកតា ម៉ូវ តិច ក៍បានបាត់ខ្លួននៅពេលនោះដែរ ចំណែកលោក យាយ សៀវ ជឹង មានជម្ងឺរ៉ាំរៃបន្ទាប់ ពីសម័យខ្មែរក្រហមហើយបានស្លាប់នៅឆ្នាំ១៩៩៨។ រូបថត ដែលបានបង្ហាញខាងលើនិងខាងក្រោមនេះ ត្រូវបានថតនៅកំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ៦០នៃ សម័យ សង្គមរាស្រ្តនិយមកាលពីពួកគាត់ជាយុវសិស្ស។ ប៉ុន្តែសម្រាប់លោក តិច កៅ និង តិច​តឿ ពុំមានរូបថតនៅសេសសល់ឡើយ។

តិច ឡាក់ (Mr. Tech Lak)

 តិច ឈិត (Mr. Tech Chhit)

តិច ប៉ូច ( Tech Poch )

រូបថតទី២ របស់លោក តិច ឡាក់ (Mr. Tech Lak)

លោកតា​ ម៉ូវ តិច

ទស្សនៈវិជ្ជាខ្លះៗរបស់Aristotle

Aristotle(384 BC – 322 BC)

លោក Aristotle ជាទស្សនៈវិទូជនជាតិក្រិច កើតនៅឆ្នាំ​៣៨៤មុនគ្រឹស្តសករាជហើយលោកជាសិស្ស របស់Plato។ លោក Aristotle គិតថាក្នុងរដ្ឋគំរូត្រូវតែបែងចែកដីធ្លីជាសម្បត្តិរួមនិងសម្បត្តិឯកជន។    លោក Aristotle យល់ថាច្បាប់ មានតម្លៃស្មើនឹងយុត្តិធម៍។ ច្បាប់អាចមានប្រភពពីធម្មជាតិនិងការ    កំណត់ របស់មនុស្សដោយសារ ការឯកភាពគ្នាជាគោល។ Aristotle ចែកច្បាប់ជាច្បាប់សរសេរ     ដោយដៃនិងមិនសរសេរ​(ច្បាប់ទម្លាប់)។

ទំរង់រដ្ឋដែលមានសម្បទាន Aristotleបានកំណត់លក្ខខណ្ឌ៖

• បើបុគ្គលជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋលុះត្រាតែបុគ្គលនោះជាមនុស្សខ្លាំងពូកែក្នុងចំណោមមនុស្សខ្លាំង ពូកែនានា។
• បើមនុស្សភាគតិចដឹកនាំលុះត្រាតែជាក្រុមមនុស្សដែលមានប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ ខ្លាំងពូកែ និង មាន សមត្ថភាព។
• ជាបុគ្គលឬក្រុមមនុស្សដែលមានបំណងចង់បម្រើផលប្រយោជន៍រួម ដើម្បីប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ និងជាមនុស្សកម្ររកបាន។

សរុបមកលោក Aristotle បានកំណត់ថាទំរង់រដ្ឋដែលមានសម្បទានលុះត្រាតែមានលក្ខខណ្ឌចាំបាច់ ២យ៉ាង។ ទី១ អ្នកដឹកនាំជាបុគ្គលឬក្រុមដែលខ្លាំងពូកែ មានប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ និង សមត្ថភាពជាងគេនិង ទី២ ជាបុគ្គលឬក្រុមមនុស្សដែលមានបំណងចង់បម្រើផលប្រយោជន៍រួមរបស់ប្រជាជនទាំងអស់គ្នា។

លោក Aristotle បានបញ្ជាក់ថា ដើម្បីឲ្យរបបរាជានិយមមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវលុះត្រាតែស្តេច ជាមហាមនុស្ស។ ដើម្បីឲ្យរបបអភិជនាធិបតេយ្យលុះត្រាតែមានក្រុមមនុស្សជម្រើសល្អៗ។ ប្រសិនបើរើសអ្នកដឹកនាំមិនបានដូចខាងលើនោះទេនោះរបបរាជានិយមនិងអភិជនាធិបតេយ្យ មិនអាចឈរជើងបានឡើយ។

លោក Aristotle បានបញ្ជាក់ថា ដរាបណារបបគ្រប់គ្រងមិនបានបម្រើផលប្រយោជន៍មិនសម្រាប់ សមាជិកទាំងអស់នៅក្នុងសង្គមទេ ដរាបនោះ ទោះបីជាប្រឹងប្រែងយ៉ាងក៍ដោយក៍នៅតែមិនអាចរក្សា ស្ថេរភាពនយោបាយនិងអំណាចបានដែរ។

Reference

ឈុន ណារ៉េត. ប្រវត្តិគំនិតនយោបាយនិងទ្រឹស្តីរដ្ឋ. ភ្នំពេញ: សុខលាភ, ២០០៨.

ទស្សនៈវិជ្ជាខ្លះៗរបស់ Plato

Plato (   427-447 B.C  )

លោក Plato ជាទស្សនៈវិទូជនជាតិក្រិចហើយជាសិស្សរបស់សូក្រាត។ យើងតាមទស្សនៈវិជ្ជារបស់    Plato ពិភពលោកកើតឡើងដោយធាតុពីរយ៉ាងគឺពិភពសច្ចៈនិងរូបធាតុ។ ពិភពសច្ចៈមិនប្រែប្រួល។ រូបធាតុមានការវិវត្ត ប្រែប្រួល។ លោក Plato បានបង្ហាញថា គ្មានរូបធាតុណាមួយដែលមិនប្រែប្រួល បាត់បង់នូវស្ថានភាពដើមរបស់វាឡើយគឺមានតែភាពប្រែប្រួលទេដែលមិនប្រែប្រួល។

តាមទស្សនៈរបស់លោក Plato សញ្ញាណរបស់រដ្ឋគំរូត្រូវមានភាពយុត្តិធម៍។ ភាពយុត្តិធម៍គឺពលរដ្ឋ មានការងារធ្វើអាស្រ័យលើឧបនិស្ស័យនិងសមត្ថភាពផ្ទាល់ខ្លួន។

Platoបានធ្វើការបែងចែកឋានានុក្រមស្រទាប់មនុស្សនៅក្នុងសង្គមជាបីស្រទាប់

1. ស្រទាប់ទី១ គឺ ពួកទស្សនៈវិទូដែលជាអ្នកដឹកនាំប្រទេស
2. ស្រទាប់ទី២ គឺ អ្នកយាម​ ទាហាន មន្រ្តីរាជការ
3. ស្រទាប់ទី៣ គឺ សិប្បករ និង កសិករ

ចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះ ជាលក្ខណៈសម្បត្តិរបស់អ្នកដឹកនាំ

សេចក្តីក្លាហាន ជាគុណសម្បត្តិរបស់ទាហានដែលមានតួនាទីការពារជាតិ

វិចារណញ្ញាណ និង យុត្តិធម៍ ជាគុណធម៍របស់គ្រប់ពលរដ្ឋទាំងអស់ត្រូវមាន

លោក Plato​ទាមទារឲ្យមានបង្កើតប្រព័ន្ធអប់រំពិសេសមួយសម្រាប់ក្រុមអ្នកដឹកនាំនិងអ្នកការពារ។ មូលដ្ឋាននៃប្រព័ន្ធអប់រំនេះត្រូវមាន តូរ្យតន្ត្រី និង អត្តពលកម្ម ព្រោះតូរ្យតន្រ្តីពង្រឹងដល់ដួងព្រលឺង និងអប់រំឲ្យស្រឡាញ់ជាតិមាតុភូមិ ចំណែក អត្តពលកម្មពង្រឹងរាង្គកាយឲ្យរឹងមាំដើម្បីការពាររដ្ឋ។

Reference

ឈុន ណារ៉េត. ប្រវត្តិគំនិតនយោបាយនិងទ្រឹស្តីរដ្ឋ. ភ្នំពេញ: សុខលាភ, ២០០៨.

Socrates យល់ថាអវិជ្ជាជាប្រភពនៃអំពើអមនុស្សធម៍

Socrates (469-399 B.C)

លោក Socrates ជាទស្សនៈវិទូជនជាតិក្រិច។ Socrates យល់ថា សីលធម៍និងចំនេះដឹងមាន  តម្លៃស្មើគ្នា។ លោក Socrates ចាត់ទុក គុណធម៍ជាចំនេះដឹង ព្រោះដើម្បីមានគុណធម៍និង           សីលធម៍ ដំបូងមនុស្ស ត្រូវតែមានចំនេះដឹង។ អវិជ្ជាអាចធ្វើឲ្យមនុស្សមិនស្គាល់តម្លៃសីលធម៍            ហើយថែមទាំងជាប្រភពនៃអំពើ អាក្រក់ទាំងឡាយ។ លុះត្រាតែមានបញ្ញានិងពុទ្ធិទើបមនុស្ស              អាចបែងចែករវាងខុសនិងត្រូវ និង រវាង កុសលនិងអកុសល។

តាមទស្សនៈរបស់ Socrates មនុស្សដែលកាចសាហាវ ឃោឃៅ យង់ឃ្នង មិនមែនដោយចិត្តចង់ មិនមែនដោយចេតនាឡើយ។ ការប្រព្រឹត្តិអំពើទាំងនោះដោយសារ បុគ្គលនោះមានភាពល្ងង់ខ្លៅ ខ្វះការយល់ដឹង និង ខ្វះការពិចារណា។ អវិជ្ជាបណ្តាលឲ្យបុគ្គលនោះប្រព្រឹត្តិអំពើអសីលធម៍ ដោយមិនដឹងខ្លួន។ ប្រសិនបើបុគ្គលណាមួយដឹងថាអំពើរបស់ខ្លួនជាអំពើអមនុស្សធម៍នោះគេ នឹងលែងប្រព្រិត្តិអំពើអសីលធម៍ទាំងនោះទៀតហើយ។ Socrates យល់ឃើញថា ពុទ្ធិពិត ប្រាកដបានមកពីការពិភាក្សាគ្នា ( Real Knowledge comes from discussion)

Reference

ឈុន ណារ៉េត. ប្រវត្តិគំនិតនយោបាយនិងទ្រឹស្តីរដ្ឋ. ភ្នំពេញ: សុខលាភ, ២០០៨.

ទស្សនៈខ្លះៗរបស់ Karl Marx ចំពោះ មូលធននិយម

លោក Karl Marx ( 1818-1883)

នៅក្នុងសៀវភៅ classic Das Kapital របស់លោក Karl Marx បានពន្យល់ពីតួនាទីរបស់មូលធន(Capital) នៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចឧស្សាហកម្មនៅពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៩។ យោងតាមលោក Marx អ្នកមូលធន ឬ ម្ចាស់អាជីវកម្មរកប្រាក់ចំណេញបានច្រើនដោយសារការកេងប្រវ័ញ្ចពីកម្មករ។ លោក Marx និយាយថា អ្នកណាក៍ដោយឲ្យតែគ្រប់គ្រងមូលធនរបស់សង្គម អ្នកនោះគ្រប់គ្រងសង្គមនោះ។ លោក Marx ជឿជាក់ ថានឹងមានការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងពួកមូលធននិយមនិងកម្មករ ដោយឈានទៅដល់ការផ្តួលរំលំមូលធន និយម និងបង្កើតសង្គមកុម្មុនីស្ត។ បន្ទាប់មកកម្មករនឹងក្លាយជាម្ចាស់មធ្យោបាយផលិតកម្ម។ នៅក្នុង សហភាពសូវៀតមធ្យោបាយផលិតកម្មត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយកម្មករ ប៉ុន្តែឥស្សរជនកាន់អំណាច ដែលជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់គណបក្សកុម្មុនីស្តជាអ្នកគ្រប់គ្រងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយពិតប្រាកដ[1]។

Marx ផ្តោតលើ តម្លៃលើស ( Surplus Value) ដែលយើងហៅថាប្រាក់ចំនេញ។ កម្មករផលិតវត្ថុ ប៉ុន្តែទទួលបានប្រាក់មួយចំណែកនៃតម្លៃដែលពួកគេបានផលិត ហើយម្ចាស់មូលធនប្រមូលយក        តម្លៃលើសដែលនៅសេសសល់នោះ។ លោក  Marx ហៅកម្មករថា ជាវណ្ណៈកម្មករដែលត្រូវបាន គេផ្តល់ប្រាក់កំរៃតិចតួចពេកមិនអាចទិញផលិតផលទាំងអស់ដែលពួកគេបានផលិតដោយ បណ្តាលឲ្យផលិតកម្មលើសហើយបណ្តាលឲ្យមានវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច។ លោក Marx បាននិយាយថា ប្រសិនបើប្រទេសមួយមានសង្រ្គាម គឺមិនមែនដោយសារបំណងរបស់ប្រជាជនសាមញ្ញទេ តែជាបំណងរបស់ពួកគហិបតីដែលត្រូវការសង្រ្គាមដើម្បីផលចំនេញសេដ្ឋកិច្ច[2]។

ពួកវណ្ណៈកម្មករដែលមានចំនួនច្រើនលើសលប់ដណ្តើមយកមធ្យោបាយផលិតកម្មពីពួកមូលធន និយមដែលមានចំនួនតិចនៅក្នុងសង្គមដើម្បីយកមកគ្រប់គ្រង។ ក្រោយពីដណ្តើមយកមធ្យោបាយ ផលិតកម្ម ពួកវណ្ណៈកម្មករនៅតែពុំអាចគ្រប់គ្រងមធ្យោបាយផលិតកម្មបានឡើយ ប៉ុន្តែមន្រ្តីរបស់រដ្ឋ ដែលមានអំនាចមួយចំនួនតូចជាអ្នកគ្រប់គ្រងមធ្យោបាយផលិតកម្មទៅវិញ។ ដូច្នេះ អ្វីៗគ្រប់យ៉ាង ធ្លាក់ក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់មនុស្សមួយក្រុមតូចដែលមានអំណាចជាអ្នកសម្រេចត្រូវធ្វើអ្វីៗជំនួសឲ្យ ប្រជាជន។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើមនុស្សមួយក្រុមតូចនោះគិតពីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនហើយកេងប្រវ័ញ្ច      ពីរដ្ឋ នោះស្ថានភាពរបស់កម្មករយ៉ាប់យ៉ឺនជាងការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកមូលធនទៅទៀត។ម៉្យាងវិញទៀត ឥស្សរជននៃបក្សកុម្មុនីស្តពុំត្រូវបានជ្រើសរើសតាមការបោះឆ្នោតពីប្រជាជនឡើយ ដូច្នេះពួកគេពុំមែន ជាតំណាងពិតប្រាកដរបស់ប្រជាជនឡើយ ហើយរបៀបនៃការគ្រប់គ្រងមធ្យោបាយផលិតកម្មក៍មិនបាន បង្ហាញពីឆន្ទៈរបស់ប្រជាជនទូទៅដែរ។

នៅក្នុងប្រទេសកុម្មុនីស្តកាលពីសម័យមុន រដ្ឋជាអ្នកគ្រប់គ្រងមធ្យោបាយផលិតកម្មទាំងអស់ ហើយរដ្ឋជាអ្នកសម្រេចនូវ អ្វីដែលត្រូវផលិត ផលិតដោយរបៀបណា និង ផលិតសម្រាប់អ្នកណា។ ជាទូទៅរដ្ឋជាអ្នកកំណត់បរិមាណដែលត្រូវផលិតនិងកំណត់ថ្លៃសម្រាប់លក់ចេញ។ ម៉្យាងវិញទៀត ដោយសារគ្មានការប្រកួតប្រជែង ទំនិញពុំសូវមានគុណភាព​ហើយបរិមាណផ្គត់ផ្គង់អាចមិនគ្រប់គ្រាន់។ នាពេលបច្ចុប្បន្នប្រទេសកុម្មុនីស្តមួយចំនួនបានផ្លាស់ប្តូរពីសេដ្ឋកិច្ចផែនការមកសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរីវិញ។ ជាក់ស្តែងប្រទេសចិននិងវៀតណាមបានប្រកាន់យកសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារទោះបីជាប្រកាន់របបនយោបាយ កុម្មុនីស្តដដែលក៍ដោយ។

References:

---

[1] Economics

[2] Michael G. Roskin, Robert L.Cord, James A. Medeiros, and Walter S. Jones. Political Science. New Jersey: Peason Education, 2006.

ទ្រឹស្តីអំពីរដ្ឋរបស់លោក Jean Jacques Rousseau

Rousseau in 1753, by Maurice Quentin de La Tour

Jean Jacques Rousseau(1712-1778)

លោកJean Jacques Rousseau ជាទស្សនៈវិទូ ជាអ្នកទ្រឹស្តីនយោបាយនិងជាអ្នកក្រមសីលធម៍ ជនជាតិបារាំង។ លោក Rousseau បានមានប្រសាសន៍ថា Man is born free, yet everywhere he is found in chains។ ដោយសារនៅពេលនោះប្រជាជនជាច្រើននៅទ្វិបអឺរ៉ុបរស់នៅក្រោមរដ្ឋាភិបាល ជិះជាន់។ ប្រជាជនមានសិទ្ធិកំណត់អ្វីដែលពួកគេគួរត្រូវបានដឹកនាំពីព្រោះមនុស្សនៅក្នុងសភាព   ធម្មជាតិកើតមកដោយសេរី។ ភារកិច្ចរបស់រដ្ឋាភិបាលគឺត្រូវរក្សាសេរីភាពរបស់ប្រជាជន។

ទស្សនៈរបស់ Rousseau ចំពោះសភាពធម្មជាតិ ( State of nature )

• ក្នុងសភាពធម្មជាតិ គ្មានជម្លោះ គ្មានសង្រ្គាមអចិន្ត្រៃយ៍ទេ និង ជាសភាពមួយដែលមនុស្ស រស់នៅដាច់ឆ្ងាយពីគ្នាតែម្នាក់ឯងៗហើយត្រូវដោះស្រាយបញ្ហាដោយខ្លួនឯង។ត្រង់នេះលោក Rousseau បានបដិសេធគំនិតរបស់លោក Hobbes ដែលយល់ថា ក្នុងសភាពធម្មជាតិមាន    តែជម្លោះ សង្រ្គាមហើយអ្នកខ្លាំងមានជ័យជម្នះលើអ្នកខ្សោយ។
• ក្នុងសភាពធម្មជាតិមិនមានការលូតលាស់ និងមិនមានកម្មសិទ្ធិឯកជន។មនុស្សម្នាក់ៗបេះផ្លែ ឈើដែលមិនមែនជារបស់អ្នកណាម្នាក់ឡើយ។ បើគ្មានកម្មសិទ្ធិឯកជន ក៍គ្មានចោរដែរ។
• ក្នុងសភាពធម្មជាតិមនុស្សនិងគ្រួសារអាចធ្វើដំណើរទៅណាមកណាដោយគ្មានព្រំដែនកំណត់ ឡើយ។
• ក្នុងសភាពធម្មជាតិ មនុស្សជាតិមានសេរីភាព ភាពសប្បាយ និង សុភមង្គល។
• នៅក្នុងសភាពធម្មជាតិមនុស្សប្រឈមមុខនឹងគ្រោះធម្មជាតិនិងសត្រូវផងដែរ។

លោក Rousseau គិតថាការរកឃើញផ្នែកកសិកម្មនិងលោហធាតុ បានបង្កើតឲ្យមានកម្មសិទ្ធិ បុគ្គលលើដីធ្លី វិសមភាព ភាពសម្បូរនិងទុរគតភាព ការប្រកួតប្រជែងគ្នា តណ្ហា និង ជម្លោះ។ មនុស្សស្ថិតនៅចំណុះសង្គមព្រោះមនុស្សបានប្រគល់សិទ្ធិនិងសេរីភាពឲ្យសង្គមប៉ុន្តែមនុស្ស នៅតែរក្សាសេរីភាពរបស់ពួកគេព្រោះសង្គមជាសំណុំនៃមនុស្សទាំងអស់គ្នា។សង្គមនយោបាយ ជាអ្នកសង្រ្គោះអ្វីដែលមនុស្សមានកាលពីនៅក្នុងសភាពធម្មជាតិ។

ទស្សនៈរបស់ Rousseau ចំពោះអ្នកតំណាងរាស្រ្ត

លោក Rousseau យល់ថា អធិបតេយ្យរបស់ប្រជាជនស្ថិតនៅជារបស់ប្រជាជន។ អធិបតេយ្យ នេះពុំអាចផ្ទេរទៅឲ្យអ្នកណាម្នាក់បានឡើយ។ ប្រព័ន្ធរាជាធិបតេយ្យពុំអាចទទួលយកបានទេពីព្រោះ ព្រះមហាក្សត្រជាអ្នកកាន់អំណាចរបស់ប្រជារាស្រ្ត។ ប្រជារាស្រ្តជាអ្នកសម្រេចអ្វីៗដោយខ្លួនឯង។ គេអាចប្រតិបត្តិតាមឆន្ទៈរបស់អ្នកណាម្នាក់តែគេពុំអាចតំណាងឲ្យឆន្ទៈអ្នកណាម្នាក់បានឡើយ។ អ្នកតំណាងអាចធ្វើឲ្យប្រជាធិបតេយ្យពីល្អទៅអាក្រក់បានដោយសារអ្នកតំណាងអាចធ្វើអ្វីតាមបំណង របស់ពួកគេមិនមែនតាមបំណងរបស់ប្រជារាស្រ្តឡើយ។ លោក Rousseau បានលើកឡើងថា កាលណាប្រជាជនបោះឆ្នោតហើយគ្មានការធានាចំពោះអ្នកតំណាងទេ នោះប្រជាជនបានលក់ សេរីភាពរបស់ពួកគេហើយ។ ប្រជាជនមានសេរីភាពនៅថ្ងៃដែលពួកគេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអ្នក     តំណាង របស់ពួកគេ ប៉ុន្តែចាប់តាំងពីពេលនោះមកប្រជាជនក្លាយជាទាសកររបស់អ្នកដែលពួកគេ ជ្រើសរើស។ អ្នកតំណាងបង្កើតជារបបអប្បជនាធិបតេយ្យ(oligarchy)។

អំណាចបែបតំណាងជាអំណាចបែបទាសភាព។ ចំពោះទម្រង់រដ្ឋ លោក Rousseauមិនអនុញ្ញាត របបគ្រប់គ្រងបែបតំណាងឡើយ តែលោកគាំទ្រការគ្រប់គ្រងបែបប្រជាធិបតេយ្យផ្ទាល់។ របប អប្បជនាធិបតេយ្យ(oligarchy) និង ឯកាធិបតេយ្យ (Monocracy) ជាយុទ្ធសាស្រ្តនយោបាយដែល បង្ហាញថា ស្តេច ឬ អ្នកកាន់អំណាចផ្តាច់ការមួយក្រុមតូចអាចគ្រប់គ្រងប្រជាជនមួយប្រទេស។

លោក Rousseau បានរិះគន់ចំពោះប្រជារាស្រ្តអង់គ្លេសថា ប្រជារាស្រ្តគិចថាខ្លួនឯងមានសេរីភាព នោះជាការយល់ច្រលំធំណាស់។ប្រជារាស្រ្តមានសេរីភាពតែនៅពេលមុនការបោះឆ្នោតជ្រើសរើស សមាជិកសភាតែប៉ុណ្ណោះ។ នៅពេលគេជ្រើសរើសតំណាងរបស់ខ្លួនរួចហើយនោះពួកគេនឹងក្លាយ ជាទាសកររបស់សមាជិកសភា។

ទស្សនៈរបស់លោកRousseau ចំពោះប្រជាធិបតេយ្យ

ដើម្បីរៀបចំរបបនយោបាយមួយដែលធានាសេរីភាពរបស់ប្រជាជន លោក Rousseauបានលើក ឡើងនួវមធ្យោបាយមួយចំនួន។ គោលការណ៍នៃប្រជាធិបតេយ្យគឺប្រជាជនទាំងមូលជាម្ចាស់នៃ អធិបតេយ្យហើយប្រជាជនជាអ្នកប្រើប្រាស់អធិបតេយ្យនោះ។ ប្រជាជនអាចប្រើប្រាស់អធិបតេយ្យ តាមរយៈការបង្កើតច្បាប់។ ច្បាប់ជាប្រភពនៃសេរីភាព ហើយប្រភពនៃច្បាប់គឺជាឆន្ទៈទូទៅរបស់ ប្រជាជនទាំងអស់។ លោក Rousseau បានលើកជាឧទហរណ៍ថា ប្រសិនបើរដ្ឋមួយមានប្រជាពលរដ្ឋ ចំនួន១០០០០នាក់នោះសមាជិកម្នាក់ៗនៃរដ្ឋនោះមានចំណែក១/១០០០០នៃអំណាចកំពូល។ ច្បាប់ជាឆន្ទៈទូទៅរបស់ប្រជាជនទាំងអស់ ដូច្នេះច្បាប់ត្រូវធ្វើឡើងក្នុងគោលដៅទូទៅសម្រាប់ គោលការណ៍ធំៗដែលជាកិច្ចការរបស់រដ្ឋាភិបាល។ ច្បាប់សម្រាប់ប្រជាជនទាំងអស់យកទៅអនុវត្ត។ ច្បាប់តែប្រជាជនមិនបានអនុម័ត ពុំមែនជាច្បាប់ទេហើយបើរាស្រ្តមិនបានអន្តរាគមន៍ដោយផ្ទាល់ យ៉ាងហោចណាស់ក៍មានប្រជាមតិទទួលស្គាល់យល់ព្រមពីប្រជារាស្ត្រដែរ។

លោក Rousseau គិតថាច្បាប់មិនអាចមានគ្រោះថ្នាក់ចំពោះសេរីភាពរបស់បុគ្គលទេព្រោះ     ច្បាប់សម្រេចដោយមនុស្សទាំងអស់គ្នាហើយអនុវត្តន៍ចំពោះមនុស្សទាំងអស់គ្នាដូច្នេះមិនមាន បច្ច័យណាមួយដែលមនុស្សទាំងអស់សម្រេចអ្វីមួយដែលឲ្យទោសដល់មនុស្សទាំងអស់នោះទេ។

លោក Rousseau គិតថាអ្នកភាគចិតត្រូវតែគោរពសេចក្តីសម្រេចរបស់អ្នកភាគច្រើន។ ប្រទេស ដែលតូចៗមានប្រជាជនតិចគេអាចអនុវត្តប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្ទាល់បានតែប្រទេសដែល មានប្រជាជនយ៉ាងច្រើននោះគេពិតជាពិបាកអនុវត្តប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្ទាល់ណាស់។ ចំពោះបញ្ហានេះលោក Rousseau បានលើកឡើងនុវអនុសាសន៍បច្ចេកទេសមួយចំនួន៖

• ច្បាប់ដែលសំខាន់ៗរបស់រដ្ឋត្រូវតែប្រជារាស្រ្តសម្រេចតាមរយៈការធ្វើប្រជាមតិ
• ចំពោះបញ្ហាដែលមិនសំខាន់គេអាចប្រគល់ឲ្យអ្នកតំណាងរាស្រ្ត។ លោក Rousseau គិតថា តំណាងរាស្រ្តដែលត្រូវបានគេជ្រើសតាំងរយៈពេលយូរ ច្រើនភ្លេចរាស្រ្តដែល ជាអ្នកបោះឆ្នោតឲ្យ។ ប៉ុន្តែចំពោះតំណាងរាស្រ្តដែលជ្រើសរើសសម្រាប់រយៈពេលខ្លីមិនទាន់មានទម្លាប់យកមុខងារជា តំណាងជាមុខរបបនៅឡើយហើយអាចស្ថិតនៅជាតំណាងពតៗ។
• ការជ្រើសរើសអ្នកតំណាងរាស្រ្តត្រូវកម្រិតពេលវាលា ពីព្រោះអ្នកតំណាងរាស្រ្តដែលត្រូវ បានគេជ្រើសរើសច្រើនលើកច្រើនសារ នោះនឹងមានមុខរបបជាអ្នកតំណាងរាស្រ្តជាមិនខាន។
• ត្រូវបង្កើតច្បាប់ដាក់ទោសចំពោះអ្នកតំណាងរាស្រ្តដែលមិនគោរពតាមឆន្ទៈរបស់ប្រជាជន និងមិនបានអនុវត្តតាមកម្មវិធីរបស់ខ្លួន។

នៅពេលដែលច្បាប់ត្រូវបានអនុម័តតាមរយៈមនសិការរបស់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងមូលច្បាប់ត្រូវ តែយកទៅអនុវត្តយ៉ាងតឹងរឹងបំផុត។ បើច្បាប់មិនអាចអនុវត្តចំពោះមនុស្សទាំងអស់នោះ                មិនមែនប្រជាធិបតេយ្យឡើយ។ រដ្ឋាភិបាលជាអ្នកប្រតិបត្តិច្បាប់ដែលប្រជាជនជាអធិបតី។ អធិបតេយ្យរបស់ប្រជាជនស្ថិតនៅក្នុងអំណាចនិតិបញ្ញត្តិដែលជាអំណាចធ្វើច្បាប់និងលប់ច្បាប់។

របបប្រជាធិបតេយ្យ ជារបបមួយដែលល្អឥតខ្ចោះ ប្រសិនបើរបបនយោបាយ នោះអាចធ្វើឲ្យ អំណាចនិតិបញ្ញត្តិនិងអំណាចប្រតិបត្តិមាន Checks and Balances។  លោក Rousseau      យល់ឃើញថា បើប្រជារាស្រ្តមានការយល់ដឹងខ្ពស់ ទើបប្រជាធិបតេយ្យមានដំណើរការទៅល្អ។ រដ្ឋាភិបាលប្រជាធិបតេយ្យជារដ្ឋាភិបាលសម្រាប់ប្រជារាស្រ្តដែលជាបញ្ញាជនមានន័យថាមិនមែន រដ្ឋាភិបាលសម្រាប់មនុស្សឬពលរដ្ឋល្ងង់ទេ។

របបរាជាធិបតេយ្យ អំណចនិតិបញ្ញត្តិត្រូវបានប្រគល់ឲ្យមនុស្សមួយចំនួន ដែលប្រកបដោយ            គតិបណ្ឌិត ដែលត្រូវបានជ្រើសតាំងតាមការបោះឆ្នោត។

ស្នាដៃរបស់ដ៍សំខាន់របស់លោក Rousseau គឺកិច្ចសន្យាសង្គម ដែលត្រូវបានសរសេរនៅឆ្នាំ ១៧៦២គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃទ្រឹស្តីប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រជាធិបតេយ្យនៅសម័យ Rousseau គ្រាន់តែជាការស្រមើលស្រមៃតែប៉ុណ្ណោះពីព្រោះថានៅសម័យនោះគឺជារបបរាជានិយមផ្តាច់ការ កាន់អំណាច។ គេមិននឹកស្មានថាថ្ងៃណាមួយមនុស្សនឹងសម្រេចធ្វើតាមគោលការណ៍របស់លោក Rousseau ទេ។ មុនគាត់សរសេរសៀវភៅគាត់មានចំងល់ថា ហេតុអ្វីបានជាប្រជារាស្រ្តនៅក្នុងរបប រាជាធិបតេយ្យជួបការលំបាកវេទនា?តើអ្វីដែលនាំឲ្យអ្នកទាំងនោះវេទនា?ហើយត្រូវធ្វើដូចម្តេចដើម្បី ដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនោះ? ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នអ្វីដែលជាបញ្ហាទាំងនោះត្រូវបានដោះស្រាយហើយប្រជាជន នៅទ្វីបអឺរ៉ុបទាំងមូលរស់នៅក្នុងជីវភាពធូរធារសម្បូររុងរឿងនិងសុខសុភមង្គលដោយសារប្រជាជននៃ ប្រទេសទាំងនោះក្លាយជាម្ចាស់នៃប្រទេសពិតប្រាកដ។

References:

MILLER, ROGER LEROY. NTC’s American Goverment. Illinios: National Text Book Company, 1999.

ឈុន ណារ៉េត. ប្រវត្តិគំនិតនយោបាយនិងទ្រឹស្តីរដ្ឋ. ភ្នំពេញ: សុខលាភ, ២០០៨.

ទស្សនៈអំពីរដ្ឋរបស់លោក Thomas Hobbes

Thomas Hobbes (1588-1679)

លោក Thomas Hobbes ជាទស្សនៈវិទូ និង ជាអ្នកទ្រឹស្រ្តីនយោបាយជនជាតិអង់គ្លេសដែលបាន បញ្ចប់ការសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យ Oxfordនៅឆ្នាំ១៦០៨។ លោក យល់ឃើញថាអំណាចរដ្ឋ ត្រូវតែមានឯករាជ្យពីអំនាចសាសនា។ លោកបានក្លាយជាគ្រូបង្រៀននៅក្នុងគ្រួសារអភិជនមួយ។ ទស្សនៈរបស់លោក Hobbes បានចាក់ឬសយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងបដិវត្តន៍គហិបតីនៃប្រទេសអង់គ្លេស នៅសវត្សរ៍ទី១៧។ នៅឆ្នាំ១៦៥០ ពួកនាយទុន​ និង ពួកអភិជនថ្មី អង់គ្លេសបានរួមគ្នាតស៊ូធ្វើ បដិវត្តន៍គហិបតី (គហិបតី អ្នកមានធនធានស្តុកស្តម) ដើម្បីប្រឆាំង នឹងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ និងប្រឆាំននឹងទ្រឹស្តីដែលលើកឡើងថា អំណាចស្តេចកើតចេញ ពីអាទិទេព។ លោក Hobbes បានក្លាយជាមនុស្សដ៍សំខាន់ក្នុងបដិវត្តគហិបតី។ ប៉ុន្តែក្រោយមកពួកគហិបតីនិងពួកអភិជនថ្មី បង្កនូវទំនាស់និងអំពើហឹង្សាដាក់គ្នាឥតឈប់ឈរ លោក Hobbes បានប្រគល់អំណាចទាំងអស់ដល់ ព្រះរាជាវិញព្រោះមានតែព្រះរាជាទេដែលអាចធានាសន្តិសុខនិង ភាពសុខសាន្ត។ ស្នាដៃទី១របស់    លោក Hobbes គឺ The element of natural law and politics នៅឆ្នាំ ១៦៤០ហើយបានបោះពុម្ភ នៅឆ្នាំ១៦៥០។ ស្នាដៃមួយទៀតគឺ The citizen (១៦៤២) និង ចុងក្រោយ     The Leviathan (1651)។ តាមការវិភាគរកមូលហេតុដែលធ្វើឲ្យមនុស្សសុខចិត្ត សុខកាយមកផ្តុំរួមរស់ ជាមួយគ្នានៅក្នុងសង្គម ដោយសារការធ្វើកិច្ចសន្យាសង្គម(Social Contract)។ លោក Hobbes យល់ ឃើញថាធម្មជាតិរបស់ មនុស្ស គឺអាត្មានិយមមិនចង់រស់នៅជាមួយអ្នកដទៃឡើយ។ មនុស្សដែលចូលមករស់នៅក្នុងសង្គម ដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនមិនមែនដោយសារចង់ឲ្យសង្គមរីកលូតលាស់ឡើយ។ សង្គមកកើតឡើង ពីការភ័យខ្លាចរវាងមនុស្សនិងមនុស្សមិនមែនកើតឡើងដោយសារការស្វាគមន៍រកគ្នាទៅវិញទៅមកទេ។ ក្នុងសភាពធម្មជាតិមនុស្សរស់នៅប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់និងការវិនាសដោយសារ មនុស្សធ្វើតាម សភាវគតិនិងចំណង់របស់គេតាមអំពើចិត្ត។លោក Hobbes បាននិយាយថា មនុស្សជាឆ្កែចចកសម្រាប់ មនុស្សគ្នាឯង មានន័យថា៖

• ក្នុងសភាពធម្មជាតិមនុស្សតែងតែច្បាំងគ្នាប្រឆាំងគ្នា និងប្រឆាំងនឹងអ្នកដទៃដែលនៅក្នុងក្រុម ផ្សេងៗគ្នា ដោយសារមនុស្សមានសិទ្ធិស្មើគ្នានិងមានគំនិតបំផ្លិចបំផ្លាញគ្នា។
• ក្នុងសភាពធម្មជាតិ( state of nature)មានតែសង្គ្រាមអចិន្ត្រៃយ៍មានតែអសន្តិសុខដែល       អ្នកខ្សោយជាអ្នករងគ្រោះដោសារអ្នកខ្លាំងជាង។

ដូច្នេះមនុស្សត្រូវចាកចេញពីសភាពធម្មជាតិមករស់នៅក្នុងសង្គម

កិច្ចសន្យាសង្គមជាកិច្ចសន្យាដែលបុគ្គលទាំងអស់ត្រូវលះបង់សិទ្ធនៅក្នុងសភាពធម្មជាតិដើម្បី ប្តូរយកមកនូវ សន្តិសុខផ្ទាល់ខ្លួន និង ការការពារទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ពួកគេ។ តាមរយៈនៃកិច្ចសន្យា នេះបុគ្គលទាំងអស់ត្រូវប្រគល់សិទ្ធិរបស់ខ្លួនឲ្យកាន់កាន់អធិបតេយ្យទោះបីជាព្រះមហាក្សត្រឬជា ក្រុមប្រឹក្សាអជ្ញាណាមួយក្តី។

• លោក Hobbes យល់ថា រដ្ឋជាអង្គការសិប្បនិម្មិតក្នុងគុណភាពជារបស់មនុស្សមិនមែនជារបស់ ព្រះអាទិទេពឡើយ។ រដ្ឋនិងសង្គមជាធាតុពីរផ្សេងគ្នា ហើយរដ្ឋគ្រប់គ្រងលើសង្គមនិងបុគ្គល។
•  លោក Hobbes ចូលចិត្តរបបរាជានិយមផ្តាច់ការជាងរបបដទៃទៀតព្រោះអាចរក្សាសន្តិភាព។ រដ្ឋត្រូវមានកម្លាំងបង្ខំឬឧបករណ៍អំណាចដើម្បីឲ្យគេខ្លាច។ រដ្ឋមិនត្រូវដកហូតនូវអ្វីដែលជាកម្មសិទ្ធិ របស់ប្រជាជនឡើយហើយកម្មសិទ្ធិជាមធ្យោបានឈានទៅរកសន្តិភាព។
• លោក Hobbes យល់ថា សេរីភាពជាសិទ្ធិធ្វើអ្វីៗគ្រប់ៗយ៉ាងដែលច្បាប់មិនបានហាមឃាត់។ សេរីភាពអាចទិញលក់បានតាមរយៈការចុះសន្យារវាងគ្នានិងគ្នា។
• លោក Hobbesចង់ដឹកនាំប្រទេសតាមបែបរាជានិយមផ្តាច់ការហើយមិនរណបអំណាចសាសនា។

Reference

ឈុន ណារ៉េត. ប្រវត្តិគំនិតនយោបាយនិងទ្រឹស្តីរដ្ឋ. ភ្នំពេញ: សុខលាភ, ២០០៨.

ទ្រឹស្តីរដ្ឋ John Locke

 

John Locke (1632-1704)

លោក John Locke ជាទស្សនៈវិទូ និង ជាអ្នកទ្រឹស្តីនយោបាយជនជាតិអង់គ្លេសដែលបានបង្កើត       ទ្រឹស្តី សេរីនិយម ។ ស្នាដៃដែលធ្វើឱ្យលោកល្បីល្បាញគឺសៀវភៅ អភិប្រាយពីរនៃការដឹកនាំរដ្ឋ            ( Two Treatises of Government) ដែលបានបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ១៦៩០។ លោក John Locke យល់ឃើញ    ថាតាមសភាពធម្មជាតិ (state of nature) មនុស្សកើតមកមានសិទ្ធ រស់ សេរីភាព និង កម្មសិទ្ធិ         (life, Liberty, and Property) តាំងពីកំណើត។

តាមទស្សនៈរបស់លោក John Locke ស្ថានភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស

• សមភាពសិទ្ធិអំណាច៖គ្រប់បុគ្គលទាំងអស់មានសិទ្ធអំណាចស្មើៗគ្នាដោយគ្មានបុគ្គលណាម្នាក់ មានសិទ្ធិអំណាចច្រើងជាងបុគ្គលផ្សេងទៀតឡើយ។
• សេរីភាពធ្វើការទំនាក់ទំនងគ្នា៖មនុស្សមានសេរីភាពក្នុងការធ្វើទំនាក់ទំនងរវាងបុគ្គលម្នាក់និង បុគ្គលម្នាក់ទៀត។
• គ្មានច្បាប់កំណត់ព្រំដែនសកម្មភាពដែលត្រូវបានអនុញាត្តនិងហាមឃាត់ឲ្យប្រព្រឹត្តិ
• គ្មានតុលាការ កាត់ក្តីរកយុត្តិធម៍ឲ្យជនរងគ្រោះនិងដាក់ទណ្ឌកម្មលើជនល្មើសឡើយ

តាមសភាពធម្មជាតិ កម្មសិទ្ធិរបស់មនុស្សពុំអាចរក្សាបានឡើយដូច្នេះគេត្រូវការសង្គមដើម្បី                   ថែរក្សាកម្មសិទ្ធិទាំងនោះ។

មូលហេតុដែលលោក John Locke យល់ឃើញថាជាប្រភពនៃកិច្ចសន្យាសង្គមដោយសារ ការស្វែងរកសន្តិភាព សុវត្តិភាព និងការថែរក្សាកម្មសិទ្ធិឯកជន តាមរយៈការបង្កើតច្បាប់ និងតុលាការដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៍និងដាក់ទណ្ឌកម្មលើជនល្មើស។

កម្មសិទ្ធិជាសមិទ្ធិផលនៃការងាររបស់មនុស្ស។ មនុស្សមានកម្លាំងពលកម្មហើយអ្វីដែល                   ចេញពីកម្លាំង ពលកម្មរបស់ពួកគេជាកម្មសិទ្ធិរបស់ពួកគេ។លោក John Locke បានបក              ស្រាយថា ពីដំបូងមនុស្សត្រូវការចំនីអាហារសម្រាប់តែបរិភោគមួយគ្រាៗតែប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារកម្លាំងពលកម្មរបស់មនុស្សគេអាចរកបានចំណីអាហារលើសពីសេចក្តីត្រូវការ ប្រចាំថ្ងៃហើយផលិតផលដែលលើសសម្រាប់ទុកបរិភោគជាប្រភពដំបូងនៃកម្មសិទ្ធិ។

គោលការណ៍បែងចែកអំណាចរបស់ John Locke

អំណាចនិតិបញ្ញត្តិៈ សភា

អំណាចនិតិប្រតិបត្តិៈ រដ្ឋាភិបាល តុលាការ និងយោធា

អំណាចសហព័ន្ធៈ ស្តេច និង មន្ត្រី

អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ និង អំណាចនិតប្រតិបត្តិ មិនត្រូវស្ថិតនៅក្នុងដៃបុគ្គលណាមួយឡើយ ព្រោះបុគ្គលនោះអាចយកអំណាចនោះទៅប្រើប្រាស់សម្រាប់ផលប្រយោជន៍បុគ្គលផ្ទាល់ខ្លួន ពុំបានបម្រើផលប្រយោជន៍រួម ធ្វើឲ្យកើតមាននូវរបបផ្តាច់ការ។ ដូច្នេះការបែងចែកអំណាច ជាវិធីដើម្បីទប់ស្កាត់ការប្រើអំណាចតាមទំនើងចិត្ត។ លោក John Locke បានដាក់វិធានការណ៍ ២ដើម្បីឲ្យរដ្ឋស្គាល់មុខងាររបស់ខ្លួននៅក្នុងសង្គម។ ទី១ ការបែងចែកអំណាចសាសនា និង                 អំណាចរដ្ឋ ឲ្យដាច់ពីគ្នានិងទី២ រក្សាសិទ្ធិតស៊ូចំពោះការគាប់សង្កត់។

Reference

ឈុន ណារ៉េត. ប្រវត្តិគំនិតនយោបាយនិងទ្រឹស្តីរដ្ឋ. ភ្នំពេញ: សុខលាភ, ២០០៨.

លោក មូសូលីនី និង លទ្ធិផាស៊ីសនិយម

លោក មូសូលីនី កើតនៅខែ កក្ដដា ឆ្នាំ ១៩៨៣ ក្នុងត្រកូលអ្នក  ក្រីក្រ ឪពុករបស់លោក មូសូលីនី ជាជាងដែកនិងជាអ្នកកាផែ។ មុនដំបូង លោក មូសូលីនី ជាគ្រូបង្រៀនតែក្រោយមកត្រូវបានគេ បណ្តេញ ចោលដោយសារគំនិតបដិវត្តន៍របស់លោកហើយក៍បាន រស់នៅ ដោយត្រដាបត្រដួស នៅប្រទេសស្វ៊ីស។ដោយគ្មាន ការងារធ្វើលោក មូសូលីនីបានធ្លាក់ខ្លួនជាអ្នកសុំទាន ឲ្យតែបាន នំបុ័ងបន្តិច បន្តួចសម្រាប់ជីវិតរស់នៅថ្ងៃបន្តទៀត តែប៉ុណ្ណោះ។ ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ ដើរតត្រុកពីកន្លែង មួយទៅកន្លែងមួយទៀត ពេលយប់ដេក នៅលើចិញ្ចើមថ្នល់ តាមសំយ៉ាបផ្ទះឬក៍ក្រោម ស្ពានក្រោយមកគាត់ បានចូលធ្វើការក្នុងសារពត៍មាន ខាងពួក សង្គមនិយម។ ដោយមាន ការប៉ះពាល់ផ្នែក      ផ្សព្វផ្សាយ រដ្ឋាភិបាលស្វ៊ីសបានចាប់ខ្លួនលោក បញ្ជូនទៅប្រទេសអ៊ីតាលីវិញ។ មកដល់ប្រទេសអ៊ីតាលី លោក មូសូលីនី បានរកស៊ីចិញ្ចឹមជីវិតក្នុងជីវភាព ជាអ្នកការសែតក្នុងតំណែងតាំង ពីតូចបំផុតរហូតដល់ ធ្វើជាម្ចាស់សារពត៍មានមួយដោយខ្លួនឯងមាន ឈ្មោះថា អាវង់ទី ដែលជា កាសែតមាននិន្នាការ សង្គមនិយម។ សង្រ្គាមលោកលើកទី១បានធ្វើឲ្យលោក មូសូលីនី ប្រែក្លាយជាបុគ្គលមួយផ្សេងទៀត។

ក្រោយចម្បាំងបន្ទាប់ពីបានឃើញយ៉ាងជាក់ច្បាស់នូវការបោះបោរនៃពួកកម្មករនិងកសិករលោក ក៍បានផ្តាច់ទំនាក់ទំនងពីគណបក្សសង្គមនិយម ហើយក៍បានចាប់ផ្តើមបង្កើតគណបក្សថ្មីមួយ         ហៅថា គណបក្សផាស៊ីស ។ លោក មូសូលីនី ជាអ្នកពេញចិត្តខ្លួនឯង មានអំនួតហើយមានវោហា ក្បោះក្បាយអាចធ្វើឲ្យគេទាំងអស់គ្នាមានការរំភើបញាប់ញ័រក្នុងពេលលោកនិយាយម្តងៗ។   ក្នុងឆ្នាំ១៩២២ លោក មូសូលីនី មានអាយុ៣៩ឆ្នាំ ពេលនោះលោកមើលឃើញថា គណរដ្ឋមន្ត្រី អសមត្ថភាព ហើយទើបគាត់ត្រៀមបក្សពួករបស់ខ្លួនដើម្បីរំលំគណៈរដ្ឋមន្រ្តីនៃរដ្ឋាភិបាលចាស់          ចេញ និងចូលកាន់កាប់កិច្ចការរដ្ឋដោយខ្លួនឯង។ គណៈរដ្ឋមន្រ្តីចាស់ក្តាប់រឿងនេះបានហើយបាន នាំរឿងនេះចូលក្រាបបង្គំទូលព្រះចៅ វិចទ័រ អេម៉ានុយអែល សុំឲ្យទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខា ជាព្រះរាជឱង្ការថាមូសូលីនី នឹងក្បត់ព្រោះព្រះរាជាឡាយព្រះហស្ត ហើយពួកគេនឹងប្រើកម្លាំងទ័ព ចាប់ខ្លួនលោក មូសូលីនីនិងបក្សពួក។ តែព្រះរាជា វិចទ័រអេម៉ានុយអែល ទ្រង់ពុំព្រះសណ្តាប់ ពាក្យទូលថ្វាយនោះ និងពុំព្រមឡាយព្រះហស្តលេខាលើសេចក្តីប្រកាសទេ ដោយទ្រង់ពុំជឿ ពួកគណៈរដ្ឋមន្រ្តីទូលថ្វាយ ក្រោយមកបក្សពួកមូសូលីនីបានធ្វើរដ្ឋប្រហារផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល ប្រកបដោយជោគជ័យហើយបានចាប់ផ្តើមស្ថាបនារបបផាស៊ីសមួយពេញផ្ទៃប្រទេសអ៊ីតាលី។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩២៥ សេរីភាពទាំងប៉ុន្មានត្រូវបានបាត់បង់អស់ កាសែត ភាពយន្ត វិទ្យុ ត្រូវច្បាប់ ផាស៊ីសថ្មីត្រួតពិនិត្យទាំងអស់។ នៅឆ្នាំ១៩២៦ តំណាងរាស្រ្តខាងគណបក្សជំទាស់ទាំងអស់ត្រូវ បណ្តេញចោល។ ក្រសួងរដ្ឋបាលកងទ័ព ក្រសួងសិក្សាធិការ ត្រូវបានចំរាញ់ទុកឲ្យនៅតែអ្នកណា ដែលមានសមានចិត្តអនុគ្រោះដល់ផាស៊ីសនិយម។ ឯបក្សជំទាស់ត្រូវវិនាសសាបសូន្យ។ របប លោកមូសូលីនីបំបិទសិទ្ធិសេរីភាព ចាប់ចងឃុំឃាំង ឬនិរទេសជនទាំងឡាយណាដែលមានគំនិត មានមតិយោបល់មិនយល់ស្រប។ លោក មូសូលីនី បានបង្កើតក្រុមប៉ូលីសនយោបាយមួយដែល រមែងដើរសាបព្រោះសេចក្តីភិតភ័យ សេចក្តីតក់ស្លុតក្នុងចំណោមប្រជាជនស្លូតត្រង់។

មូសូលីនី បានប្រមូលផ្តុំអំណាចទាំងអស់នៅក្នុងកណ្តាប់ដៃគាត់តែម្នាក់ឯងហើយជានាយក     ជាអ្នកដឹកនាំ ជាអ្នកគ្រប់គ្រងស្ថាប័នរដ្ឋទាំងអស់។ ចំពោះកិច្ចការបរទេសប្រទេសអ៊ីតាលី សម័យផាស៊ីសបានប្រកាន់យកនយោបាយវាតទឹកដីនិងដណ្តើមយកដីធ្លីរបស់ប្រទេសដទៃទៀត។ ដើម្បីសម្រេចគោលបំណងខាងលើ លោក មូសូលីនីបានរៀបចំទាំងកងទ័ពជើងគោកទាំងជើងទឹក។ នៅឆ្នាំ១៩២៤លោក មូសូលីនីបានវាយដណ្តើមយកក្រុងព្យូមពីយូកូស្លាវីនិងបានភ្ជាប់ប្រទេស     អាល់បានី មកនឹងប្រទេសរបស់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៩៣៩។ នៅក្នុងទ្វិបអាព្រិច បានវាយយកប្រទេស អេចូពី(១៩៣៥-៣៦)ហើយនៅឆ្នាំ១៩៣៧ លោក មូសូលីនី បានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយប្រទេស     អាឡឺម៉ង់ បន្ទាប់មកប្រទេសជប៉ុនបានចូលរួមក្នុងបក្សសម្ព័ន្ធនេះដែរដោយបង្កើតបានជាកតិកា          សញ្ញា រ៉ូម ប៊ែឡាំង តូក្យូ។

មូសូលីនី(ខាងស្តាំ) និង ហ៊ីត្លែ(ខាងឆ្វេង)

រដ្ឋបានដាក់បទបញ្ជាយ៉ាងច្រើនក្នុងការគ្រប់គ្រងសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមអ៊ីតាលី។  លោក   មូសូលីនី បានជួយឧស្សាហកម្មដោយឧបត្ថម្ភហិរញ្ញវត្ថុ។រដ្ឋទិញយកផលិតផលជាតិទោះបីជា                ថ្លៃខ្ពស់ជាងផលិតផលបរទេសក៍ដោយ។ ការពង្រឹងមធ្យោបាយដឹកជញ្ជូននិងអភិវឌ្ឍន៍ថាមពល អគ្គីសនីដើម្បីជួយដំណើរការឧស្សាហកម្មអ៊ីតាលី។ នៅក្នុងវិស័យកសិកម្ម កំណែទម្រង់ដ៍ល្បី          ល្បាញ បំផុតគឺ ចម្បាំងស្រូវសាលី ដើម្បីឲ្យប្រទេសអ៊ីតាលីអាចផ្គត់ផ្គង់អាហារដោយខ្លួនឯង តាមរយៈគម្រោងរានដីដ៍ធំដើម្បីផ្តល់ដីកសិកម្មបន្ថែមដល់កសិករ។

មូសូលីនី ជាអ្នកបង្កើតលទ្ធិផាស៊ីស(Fascism)។ លក្ខណៈពិសេសនៃលទ្ធិផាស៊ីសនិយមគឺជា ទស្សនៈជាតិចង្អៀតចង្អល់ហួសហេតុ ប្រកាន់ពូជសាសន៍ ប្រឆាំងសេរីភាព ប្រជាធិបតេយ្យ អនុវត្តនយោបាយប្រជាភិថុតនិយម និង ត្រូតពិនិត្យយ៉ាងតឹងរឹងលើជីវភាពសាធារណៈនិងឯកជន។ ផាស៊ីសនិយម អនុវត្តនយោបាយចក្រពត្តិនិយម​ធ្វើសង្គ្រាមឈ្លានពាន ឆក់ប្លន់ និង ដណ្តើមយកទឹកដី។ ពួកផាស៊ីសក្តាប់អំណាចដំបូងនៅប្រទេស អ៊ីតាលី នៅឆ្នាំ១៩២២ ប្រទេសអាឡឺម៉ង់នៅឆ្នាំ ១៩៣៣        និង នៅប្រទេសអេស្បាញ់នៅឆ្នាំ១៩៣៩។

References

ក្រួងអប់រំយុវជននិងកីឡា. សិក្សាសង្គមថ្នាក់ទី១១. ភ្នំពេញ: គ្រឹះស្ថានបោះពុម្ភនិងចែកផ្សាយ ២០០៧.

http://resourcesforhistoryteachers.wikispaces.com/WHII.21

ប្រវត្តិខ្លះៗរបស់អ្នកស្រី អង់សាន ស៊ូជី

អ្នកស្រីអង់សានស៊ូជី

អ្នកស្រីអង់សានស៊ូជីដែលជាអ្នកដឹកនាំគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់ប្រទេសភូមានិងជាជ័យលាភីពាន រង្វាន់ណូប៊ែលសន្តិភាពបានក្លាយជានិមិត្តរូបនៃការតស៊ូរបស់ប្រជាជនភូមាដើម្បីសេរីភាព។ អ្នកស្រីបាន ចំណាយពេលជាង១៥ឆ្នាំស្ថិតនៅក្នុងការឃុំឃាំងដែលភាគច្រើននៅ ក្រោមការឃុំឃាំងនៅក្នុងផ្ទះ។ អ្នកស្រីត្រូវបានគេដោះលែងកាលពីថ្ងៃសៅរ៍ទី១៣ខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ២០១០។ ប៉ុន្តែមានអ្នកទោសនយោបាយ រាប់ពាន់នាក់ នៅប្រទេសភូមានិងគ្មានច្បាប់បង្ក្រាបណាមួយដែលអនុញ្ញាតឱ្យអំណាចផ្តាច់ការដើម្បី ឃុំឃាំងមនុស្សដោយគ្មានការជំនុំជំរះក្តីនិងរឹតត្បិតសេរីភាពផ្សេងទៀតត្រូវបានលុបចោលដោយធ្វើ តាមការបោះឆ្នោតក្លែងក្លាយកាលពីថ្ងៃទី០៧ខែវិច្ចិកាឆ្នាំ២០១០ឬក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី។

ជីវិតគ្រាដំបូង

អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីបានកើតនៅថ្ងៃទី១៩ខែមិថុនាឆ្នាំ១៩៤៥ហើយជាកូនស្រីរបស់វីរបុរសឯករាជ្យរបស់ ប្រទេសភូមា អង់ សានដែលត្រូវបានគេធ្វើឃាតនៅពេលអ្នកស្រីទើបតែមានអាយុ២ឆ្នាំ។អ្នកស្រី អង់ សាន ស៊ូជី បានទទួលការអប់រំនៅប្រទេសភូមា ប្រទេសឥណ្ឌា និង ចក្រភពអង់គ្លេស។  ខណៈពេលដែល អ្នកស្រីបានរៀននៅសាកលវិទ្យាល័យOxford អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីបានជួបលោក Michael Aris    ដែលជាអ្នកប្រាជ្ញជនជាតិទីបេដែលអ្នកស្រីបានរៀបការនៅឆ្នាំ១៩៧២។ពួកគាត់មានកូនប្រុស២នាក់ គឺលោក អាឡិចសាន់ឌឺ និង លោក គីម( Alexander and Kim)។

ការត្រឡប់ទៅប្រទេសភូមាវិញ

អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីបានត្រឡប់មកប្រទេសភូមាវិញនៅឆ្នាំ១៩៨៨ដើម្បីថែទាំម្តាយចាស់ជរារបស់ អ្នកស្រី ហើយក្រោយមកបានជាប់ទាក់ទងនឹងការបះបោរប្រជាធិបតេយ្យទូទាំងប្រទេស។របបយោធា បានឆ្លើយតប ទៅនឹងការបះបោរដោយកម្លាំងឃោរឃៅដោយការសម្លាប់បាតុករកើនឡើងដល់៥០០០ នាក់នៅថ្ងៃទី០៨ខែ សីហាឆ្នាំ១៩៨៨។ ដោយធ្វើតាមរដ្ឋប្រហារយោធាកាលពីថ្ងៃទី០៨ខែកញ្ញាឆ្នាំ១៩៨៨។ នៅថ្ងៃទី២៤ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៨៨ គណបក្សគាំទ្រប្រជាធិបតេយ្យថ្មីមួយគឺគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បី លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវ បង្កើតឡើង។អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីត្រូវបានតែងតាំងជាអគ្គលេខាធិការ។ អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី បានធ្វើ សុន្ទរកថាជាច្រើនដោយអំពាវនាវឱ្យមានសេរីភាពនិងប្រជាធិបតេយ្យ      និង សកម្មភាពនយោបាយត្រូវបាន បន្តទូទាំងប្រទេស។

ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩០

ដោយប្រឈមនឹងការកើនឡើងសម្ពាធក្នុងស្រុកនិងអន្តរជាតិ អំណាចផ្តាច់ការត្រូវបានគេបង្ខំឱ្យមាន ការបោះឆ្នោតទូទៅមួយដែលបានធ្វើឡើងនៅឆ្នាំ១៩៩០។ពេលអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី បានចាប់ផ្តើម ធ្វើការឃោសនាឱ្យគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ(NLD) អ្នកស្រីនិងអ្នកដទៃទៀត ត្រូវបានឃុំឃាំងដោយរបបនោះ។អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីត្រូវបានគេហាមមិនឱ្យឈរឈ្មោះបោះឆ្នោត។ ទោះបីលក្ខខ័ណ្ឌជុំវិញការបោះឆ្នោតនៅឆ្ងាយពីសេរីនិងយុត្តិធម៍អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីនិងសកម្មជន ប្រជាធិបតេយ្យដទៃទៀតត្រូវបានឃុំខ្លួននិងការបំភិតបំភ័យអ្នកនយោបាយ។គណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិ ដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានទទួល៨២%នៃកៅអីក្នុងរដ្ឋសភា។អំណាចផ្តាច់ការមិនដែលទទួល ស្គាល់លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតហើយបដិសេធមិនប្រគល់អំណាច។

ការដោះលែងរយៈពេល៥ឆ្នាំ

អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី ត្រូវបានគេឃុំឃាំងនៅក្នុងផ្ទះរហូតដល់ខែកក្ដដាឆ្នាំ១៩៩៥។នៅពេលត្រូវបាន គេដោះលែងអ្នកស្រីប្រឈមមុខនឹងការរឹតត្បិតក្នុងការធ្វើដំណើរ។នៅថ្ងៃទី២៧ខែមីនាឆ្នាំ១៩៩៩ ស្វាមី របស់អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី លោក Michael Aris  បានទទួលមរណៈភាពដោយសារជម្ងឺមហារីកនៅទីក្រុង ឡុង។ គាត់បានទាមទារឱ្យអជ្ញាធរភូមាអនុញ្ញាតឱ្យគាត់ទៅលេងអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីនៅគ្រាចុងក្រោយ ប៉ុន្តែត្រូវបានគេបដិសេធសំណូមពររបស់គាត់។លោក Michael Aris  មិនដែលបានឃើញអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីចាប់តាំងពីការទៅលេងបុណ្យណូអែលឆ្នាំនៅ១៩៩៥។ រដ្ឋាភិបាលតែងតែជំរុញឱ្យអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីទៅចូលរួមគ្រួសាររបស់អ្នកស្រីនៅឯបរទេសប៉ុន្តែអ្នកស្រីបានដឹងថាអ្នកស្រីនឹងមិនត្រូវបាន អនុញ្ញាតឱ្យត្រឡប់មកប្រទេសភូមាវិញឡើយ។

ការឃុំខ្លួនម្តងទៀត

នៅឆ្នាំ២០០០អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីត្រូវបានគេដាក់ឱ្យនៅក្រោមការឃុំខ្លួននៅក្នុងផ្ទះម្តងទៀតបន្ទាប់ពី មានការប៉ុនប៉ងចាកចេញពីរដ្ឋធានីរ៉ងហ្គូនទៅពិធីជួបជុំនយោបាយនៅផ្នែកផ្សេងទៀតនៃប្រទេស។

ការដោះលែងម្តងទៀត

នៅឆ្នាំ២០០២ អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី ត្រូវបានដោះលែងពីការឃុំខ្លួននៅក្នុងផ្ទះហើយមានសេរីភាព ធ្វើដំណើរជុំវិញប្រទេស។ ការដោះលែងជាផ្នែកមួយនៃការព្រមព្រាងដែលត្រូវបានចរចាដោយ         បេសក ជនអង្គការសហប្រជាជាតិគឺលោក Razali Ismail ។ លោក Razali Ismail បានជួយសម្រួល ជំនួបសំងាត់រវាងអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីនិងពួកយោធា។ ជំហានកសាងទំនុកចិត្តត្រូវបានយល់ព្រម ដោយរួមទាំងអំណាចផ្តាច់ការនឹងបញ្ឈប់ការវាយប្រហារខ្លាំងខ្លាលើអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីនៅក្នុង ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយហើយគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនឹងបញ្ឈប់ការអំពាវនាវជា សាធារណៈឱ្យមានទណ្ឌកម្ម ទោះបីគោលនយោបាយនៃការគាំទ្រការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចនៅតែមាន។

បន្ទាប់ពីរងចាំដោយអត់ធ្មត់ អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី បានចាប់ផ្តើមធ្វើដំណើរទូទាំងប្រទេសដោយធ្វើពិធី ដែលមានប្រជាជនរាប់ម៉ឺននាក់មកជួបអ្នកស្រីដោយខុសពីក្តីសង្ឃឹមរបស់ក្រុមឧត្តមសេនីយ៍ដែល កំឡុងពេលនៃការឃុំឃាំង ប្រជាជននឹងភ្លេចហើយការគាំទ្ររបស់អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី នឹងសាបរលាប។ របបផ្តាច់ការបានចាប់ផ្តើមប្រើប្រាស់សមាជិកសមាគមន៍សាមគ្គីភាពសហភាពនិងអភិវឌ្ឍន៍ដើម្បីរំខាន និងវាយប្រហារកិច្ចប្រជុំ។ ជីវពលនយោបាយត្រូវបានបង្កើតនិងរៀបចំដោយក្រុមយោធាគឺលោកថាន់ ស្វេ (Than Shwe)ដែលជាជនផ្តាច់ការភូមាធ្វើជាប្រធាន។ក្រោយមកគេបានផ្លាស់ប្តូរជាគណបក្សសាមគ្គីភាព សហភាពនិងអភិវឌ្ឍន៍។ រណសិរ្យគណបក្សនយោបាយសម្រាប់យោធានៅពេលបោះឆ្នោតដែលបានធ្វើ ឡើងនៅថ្ងៃទី០៧ខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ២០១០។

នៅថ្ងៃទី៣០ខែឧសភាឆ្នាំ២០០៣ សមាជិកសមាជិកសមាគមន៍សាមគ្គីភាពសហភាពនិងអភិវឌ្ឍន៍ (USDA) បានវាយប្រហារក្បួនរថយន្តអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី ដែលកំពុងធ្វើដំណើរ។ វាជាការប៉ុនប៉ង ធ្វើឃាតអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី ដោយប្រើប្រាស់ជនស៊ីវិលដើម្បីកុំឱ្យមានការិះគន់។ អ្នកបើកបររបស់   អ្នកស្រី អង់ សានស៊ូជី បានបើកបរជូនអ្នកស្រីដោយសុវត្ថិភាព ប៉ុន្តែអ្នកគាំទ្រអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី ជាង៧០នាក់ត្រូវបានគេវាយតប់បណ្តាលឱ្យស្លាប់។ ការវាយប្រហារបានគេស្គាល់ថាការសម្លាប់រង្គាល ឌីផាយីង(Depayin)។ របបផ្តាច់ការបានអះអាងថាវាពុំមែនជាកុប្បកម្មរវាងក្រុមគណបក្សនយោយពីរទេ ត្រូវបានញុះញុងដោយគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។អង្គប្រជុំទូទៅអង្គការ សហប្រជាជាតិបានទាមទារឱ្យមានការស៊ើបអង្គេតឧប្បត្តិហេតុប៉ុន្តែមិនត្រូវបានធ្វើឡើយ។

ការឃុំខ្លួនម្តងទៀត

ក្រោយការវាយប្រហារអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី ត្រូវបានធ្វើឃុំខ្លួនហើយបន្ទាប់ត្រូវបានគេដាក់ឱ្យស្ថិត នៅក្រោយការឃុំខ្លួននៅក្នុងផ្ទះវិញ។ កំឡុងពេលនៃការឃុំឃាំង លក្ខខ័ណ្ឌត្រូវបានគេរឹតបន្តឹងជាងមុន។ ខ្សែទូរស័ព្ទរបស់អ្នកស្រិត្រូវបានគេកាត់ផ្តាច់ ប៉ុស្ត៍ប្រៃសណីត្រូវបានគេបញ្ឈប់និងអ្នកស្ម័គ្រចិត្តសម្ព័ន្ធជាតិ ដើម្បី លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្តល់សន្តិសុខនៅជុំវិញបរិវេនផ្ទះរបស់អ្នកស្រីត្រូវបានគេផ្លាស់ប្តូរនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៤។ អ្នកកាទូតជាទូទៅត្រូវបានគេអនុញ្ញាត្តឱ្យជួបអ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជី ទោះបីជាបេសកជន អង្គការសហប្រជាជាតិនិងមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាលអាមេរិចត្រូវបានគេអនុញ្ញាត្តឱ្យជួបអ្នកស្រីក៍ដោយ។ ប៉ុន្តែ សូម្បីតែអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិលោកបានគីមមូនមិនត្រូវបានគេអនុញ្ញាត្តឱ្យជួបអ្នកស្រី ឡើយនៅពេលដែលលោកបានធ្វើទស្សនៈកិច្ចប្រទេសភូមានៅឆ្នាំ២០០៩។

នៅខែឧសភាឆ្នាំ២០០៩ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមកមុនពេលការឃុំខ្លួននៅក្នុងផ្ទះដល់ពេលកំណត់។អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីត្រូវបានគេចាប់ខ្លួនហើយចោទពីបទមិនគោរពរយៈពេលនៃការឃុំខ្លួនរបស់អ្នកស្រីនៅក្នុងផ្ទះ ដែលហាមអ្នកសួរសុខទុក្ខបន្ទាប់ពីលោក John Yettaw ដែលជាពលរដ្ឋអាមេរិចបានហែលទឹកកាត់បឹង អ៊ីនយ៉ា(Inya) ហើយត្រូវបានគេបដិសេធឱ្យអ្នកស្រីចាកចេញពីផ្ទះរបស់អ្នកស្រី។ នៅខែសីហាឆ្នាំ២០០៩ អ្នកស្រីត្រូវបានគេកាត់ទោសឱ្យជាប់គុក៣ឆ្នាំ។នៅក្នុងការប៉ុនប៉ងយ៉ាងច្បាស់ដើម្បីធ្វើឱ្យកំហឹងអន្តរជាតិ ស្ងប់ចំពោះការកាត់ក្តី ការផ្តន្ទាទោសត្រូវបានគេបន្ថយមក១៨ខែស្ថិតកៅក្រោមការឃុំខ្លួននៅក្នុងផ្ទះ។ ជាមួយគ្នានេះគឺមានន័យថាការបរិច្ឆេទការដោះលែងរបស់អ្នកស្រីធ្វើឡើងត្រឹមតែ៦ថ្ងៃបន្ទាប់ពីការ បោះឆ្នោតនៅប្រទេសភូមាដោយហេតុនោះដោយធានាម្តងទៀតថាអ្នកស្រីត្រូវបានគេឃុំខ្លួននៅ ក្នុងកំឡុងពេលបោះឆ្នោត។

ការគាំទ្រពីអន្តរជាតិ

អ្នកស្រីអង់ សានស៊ូជីបានឈ្នះពានរង្វាន់អន្តរជាតិជាច្រើនរួមទាំងពានរង្វាន់ណូប៊ែលសន្តិភាព ពានរង្វាន់ Sakharov ពីសភាអឺរ៉ុបនិងមេដាយសេរីភាពប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិច។ អ្នកស្រីបានអំពាវនាវឱ្យ ប្រជាជននៅទូទាំងពិភពលោកចូលរួមការតស៊ូដើម្បីសេរីភាពនៅប្រទេសភូមាដោយមានប្រសាសន៍ថា Please use your liberty to promote ours។

នៅឆ្នាំ២០១៥ខាងមុខនេះប្រទេសភូមានឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីជាលើកទី២ បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតលើកទី១នៅចុងឆ្នាំ២០១០ ដែលគណបក្សរបស់អ្នកស្រី អង់ សានស៊ូជី បានធ្វើ ពិហិការ មិនចូលរួមបោះឆ្នោត។ តើអ្នកស្រីអង់ សាន ស៊ូជី នឹងអាចក្លាយជាប្រធានាធិបតីភូមានៅឆ្នាំ ២០១៥ ឬទេ? បើយើងតាមដានលទ្ធផលបោះឆ្នោតនៅប្រទេសភូមានៅឆ្នាំ១៩៩០ និងចុងក្រោយនៅ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១២ គណបក្សរបស់អ្នកស្រីបានទទួលការគាំទ្រចំនួន៤៣អាសនៈក្នុងចំណោមអាសនៈ សរុប៤៤ ប្រជាជនភូមាភាគច្រើនលើសលប់គាំទ្រគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ប៉ុន្តែនៅតែច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលអនុម័តដោយរបបយោធាបានហាមឃាត់មិនឲ្យអ្នកដែលមានប្តីប្រពន្ធ ជាជនបរទេសឈរឈ្មោះបានឡើយ។ ដូច្នេះហើយទាល់តែធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញសិនទើបអ្នកស្រី អង់សាន ស៊ូជីជាឈរឈ្មោះនៅឆ្នាំ២០១៥បាន។ យើងចាំតាមដានទាំងអស់គ្នានៅឆ្នាំ២០១៥។

សូមទស្សនាភាពយន្តខ្នាតធំរឿងThe Lady ដែលបានបង្ហាញពីសកម្មភាពរបស់អ្នកស្រីតទល់ជាមួយ របបយោធាដោយសេចក្តីក្លាយហាននិងសន្តិវិធី។

Reference:

http://www.burmacampaign.org.uk/index.php/burma/about-burma/about-burma/a-biography-of-aung-san-suu-kyi

^ “Burmese Parliamentary Elections”. Voice of America News. 4 April 2012. Retrieved 5 April 2012.